Wielkie emocje towarzyszyły uroczystej gali 24. edycji Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida, najważniejszego wyróżnienia Samorządu Województwa Mazowieckiego. W tym roku nagrodę „Dzieło Życia” za całokształt twórczości otrzymał wybitny aktor, reżyser i pedagog Jan Englert, postać uważana za ikonę polskiego teatru i filmu. Poza tym honorowym laureatem, kapituły wyłoniły zwycięzców w czterech stałych kategoriach: Literatura, Muzyka, Sztuki Plastyczne oraz Teatr, nagradzając najwybitniejszych twórców związanych z Mazowszem

Dzieło Życia: „Ikona polskiego teatru i filmu”

Jan Englert, odtwórca ponad 450 ról filmowych, telewizyjnych i teatralnych oraz reżyser kilkudziesięciu spektakli, został wyróżniony za wkład w polską kulturę. Wystąpił w przedstawieniach reżyserowanych przez m.in. Erwina Axera, Jerzego Kreczmara, Kazimierza Dejmka, Andrzeja Łapickiego, Jerzego Grzegorzewskiego, Macieja Prusa, Jerzego Jarockiego i Macieja Wojtyszkę. Jest laureatem ponad 50 nagród i wyróżnień.

– Kierowanie przez 22 lata Teatrem Narodowym to jest z pewnością dzieło życia Jana Englerta. Udało mu się stworzyć miejsce dla bardzo różnorodnej publiczności – która wróciła to tego teatru lub na nowo go odkryła – napisała w uzasadnieniu Dorota Buchwald.

– Wiem, że jestem szczęściarzem. [...] Mam nadzieję, że państwo w większości akceptują decyzję, a jak nawet państwo nie akceptują, to ja i tak przyjmuję ją z przyjemnością – powiedział Jan Englert, który nie mógł być obecny na gali, podziękował za nagrodę w nagraniu wideo.

 Jak podsumował Marek Wawrzkiewicz, przewodniczący kapituły Dzieła Życia:
„Laureat nagrody Norwida za dzieło życia w roku 2025 Jan Englert jest naszym wspólnym dobrem”

Wśród nominowanych, członkowie kapituł wyłonili czworo laureatów:

Literatura – Justyna Sobolewska

Nagrodę im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii Literatura zdobyła Justyna Sobolewska, krytyczka literacka i pisarka, za książkę „Jadwiga. Opowieść o Stańczakowej” (wyd. Znak). Jej nagrodzona praca to „bardzo osobista, bardzo ciekawa, bardzo pięknie napisana” historia rodzinna. Książka jest intymną próbą odtworzenia życia Jadwigi Stańczakowej – babci autorki, określanej jako „niezwykła kobieta – żydówka, intelektualistka, artystka, matka, żona, kochanka”. Justyna Sobolewska oparła swoją opowieść na pamięci, dokumentach i nagraniach, celowo eksponując Stańczakową jako samodzielną poetkę, a nie tylko postać z kręgu Mirona Białoszewskiego. Kapituła literacka uzasadniła swój wybór – niezwykła umiejętność wpisania historii rodzinnej w naszą wspólną historię.

 Nominowani byli również Jakub Benedyczak za reportaż Oddział chorych na Rosję oraz  Maria Poprzęcka za książkę Śmierć przed obrazem.

Muzyka – Małgorzata Sarbak

W kategorii Muzyka, Kapituła Nagrody im. C.K. Norwida stanęła przed wyborem pomiędzy dyrygentem, kompozytorem a klawesynistką. Ostatecznie laureatką została Małgorzata Sarbak, doceniona za porywającą, wybitną interpretację muzyki Pawła Szymańskiego zaprezentowaną podczas koncertu jubileuszowego kompozytora.

Klawesynistka, znana z łączenia muzyki klasycznej i klubowej, zwyciężyła dzięki swojemu etosowi artystycznemu doskonałości. Kapituła podkreśliła jej charyzmę i profesjonalizm, zwracając uwagę na wykonanie niezwykle trudnego technicznie utworu „Margaret Stoy”, napisanego specjalnie dla niej przez Szymańskiego. Jej interpretacja została określona jako pełna muzykalności, żywiołowości i precyzji. Małgorzata Sarbak, zaskoczona i wzruszona, odebrała nagrodę, dziękując kapitule. Szczególne słowa podziękowania skierowała do kompozytora, Pawła Szymańskiego.

– Dziękuję ci Pawle, że piszesz tak wspaniałą muzykę, którą mogę wykonywać – mówiła Sarbak.

Nominacje w tej kategorii otrzymał również Łukasz Borowicz  za promowanie muzyki polskiej, w tym dzieł Grażyny Bacewicz, wyróżniony za płytę wieńczącą trzyczęściowy cykl. Mikołaj Hertel otrzymał nominację za barwną i artystycznie wartościową muzykę do musicalu „Dzikie łabędzie” w Teatrze Muzycznym im. Jana Kiepury w Warszawie.

Sztuki Plastyczne – Józef Wilkoń

W kategorii Sztuki Plastyczne, laureatem został Józef Wilkoń, wszechstronny artysta znany jako ilustrator, rzeźbiarz i malarz. Nagrodę przyznano mu za wystawę „Józef Wilkoń Białe Złoto”, która prezentowana była w Galerii w Ćmielowie. W laudacji podkreślono nie tylko niezwykły dorobek artysty, tworzącego nieprzerwanie od 1955 roku, ale także jego umiejętność eksperymentowania z nowymi mediami. Wystawa „Białe Złoto” była szczególna, ponieważ Wilkoń, słynący ze swoich drewnianych rzeźb zwierząt, zwrócił się ku glinie i porcelanie. Jego świat artystyczny został opisany jako „magiczna arka Józefa Wilkonia”. W rywalizacji o nagrodę Wilkoń pokonał Mariusza Filipowicza (nominowanego za wystawę „na JA”) oraz Marka Szymańskiego (wyróżnionego za wystawę „Pracysta i dzieło”). Podczas odbierania nagrody Józef Wilkoń wygłosił płomienne i głęboko emocjonalne przemówienie, które wykraczało poza standardowe podziękowania. Artysta zaapelował do zebranych o jedność narodową.

– Nie dajmy podzielić. Nigdy w życiu nie dajmy podzielić naszej Polski. […] Wyciągnijmy z tego wniosek, że jesteśmy dwoma połowami, czyli całością. Nie ma żadnego dzielenia, nie ma połowy polskiej – mówił Wilkoń – Szanujcie życzliwość i pomoc, bowiem nie ma na świecie niczego takiego dobrego, żeby powstało samo w sobie. Każdemu coś za coś zawdzięczamy.

Teatr – Agnieszka Przepiórska

Laureatką Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii Teatr została Agnieszka Przepiórska za pomysł i główną rolę w monodramie „Ocalone” (Dom Spotkań z Historią), wyreżyserowanym przez Maję Kleczewską. Kapituła zdecydowała się wyróżnić kreację aktorską, która jest zarazem hołdem historycznym. Miłkowski nazwał spektakl „Ocalone” czymś więcej niż teatrem – wołaniem o pamięć dla kobiet zamęczonych podczas Rzezi Woli. Przepiórska jest twórczynią tzw. bioteatru, w którym przywraca głos zapomnianym kobietom. Co symboliczne, jej monodram dotyczy Jadwigi Stańczakowej, łącząc się z tematyką nagrodzonej w kategorii Literatura książki Justyny Sobolewskiej.

Zwyciężczyni rozpoczęła swoje przemówienie w niezwykły sposób, cytując fragment wiersza Stańczakowej, tym samym akcentując tę symboliczną artystyczną więź.

– Zamykają przy mnie oczy. Chcą widzieć jak to jest niewidomemu. Wzdychają i szybko otwierają oczy. A to nie jest tak, że mi ciągle brakuje widzenia. Już nie tylko czasem – cytowała Przepiórska.

Szymon Kuśmider został nominowany za „wspaniałą, porywającą wręcz rolę” Falstafa w szekspirowskiej „Historii Henryka IV” w Teatrze Polskim. Aktor pokazał postać pełną sprzeczności, ale przede wszystkim autentyczną. Nominowana została również Marianna Linde – najmłodsza nominowana, wyróżniona za rolę studentki w „Antygonie z Molenbeek” w Teatrze Dramatycznym. Jej kreacja, osadzona w nowoczesnej tragedii, została doceniona za szeroką skalę ekspresji.

Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida, ustanowiona w celu promowania najcenniejszych dzieł z regionu, jest również znaczącym wsparciem finansowym dla artystów. Wszyscy laureaci wyłonieni spośród nominowanych w czterech głównych kategoriach, oprócz prestiżowej statuetki, otrzymali nagrody pieniężne w wysokości 35 tys. zł każda. Nominowani, którzy nie zostali laureatami otrzymali od organizatorów pamiątkowe medale, które zostały zaprojektowane przez artystę rzeźbiarza Piotra Szulkowskiego – laureatem tej nagrody z 2022 roku w kategorii sztuki plastyczne.

Najwyższe wyróżnienie, czyli Nagroda „Dzieło Życia” za całokształt twórczości, trafiło do Jana Englerta wraz z honorarium w wysokości 50 tys. zł. W ten sposób Samorząd Województwa Mazowieckiego po raz kolejny uhonorował artystów, których dokonania stanowią trwały i istotny wkład w polską kulturę, zgodnie z duchem patrona nagrody – poety, który uczy, że twórczość może być wieczna.

fot. Alicja Jaryczewska