5 grudnia 2025 roku, dokładnie w 50. rocznicę otwarcia Dworca Centralnego, Archiwa Państwowe wspólnie z Polskimi Kolejami Państwowymi otworzą wyjątkową wystawę „50 lat Dworca Centralnego w Archiwach Państwowych”. Ekspozycję będzie można oglądać bezpośrednio na terenie dworca – w miejscu, które dla pokoleń Polaków stało się symbolem nowoczesności, miejskiej dynamiki i bramą do stolicy. Wystawa potrwa tylko trzy dni, od 5 do 7 grudnia, a jej otwarcie zaplanowano na godzinę 8:00

Archiwalna podróż w czasie – niepublikowane zdjęcia, dokumenty i wyjątkowe materiały

Jak podkreśla dr hab. Lucyna Harc, zastępca naczelnego dyrektora Archiwów Państwowych, wystawa będzie „prawdziwą podróżą w czasie”. Zaprezentowane zostaną materiały w większości nigdy wcześniej nieudostępniane publicznie: od unikatowych fotografii przedwojennego Dworca Głównego, przez dokumentację techniczną i prasowe relacje, po zdjęcia z budowy i codziennego funkcjonowania Centralnego.

Ekspozycja powstała na podstawie szerokiej kwerendy przeprowadzonej w zasobach Archiwum Akt Nowych, Narodowego Archiwum Cyfrowego oraz Archiwum Państwowego w Warszawie. Zespół archiwistów pod kierownictwem dr. Adama Grzegorza Dąbrowskiego przeanalizował setki dokumentów, 250 fotografii, prasowe wycinki, pocztówki i arkusze techniczne. Z tego bogactwa materiałów wybrano kilkadziesiąt najcenniejszych obiektów, które pozwalają opowiedzieć 50-letnią historię jednej z najważniejszych wizytówek Warszawy.

Dworzec Centralny – architektoniczna ikona PRL i symbol powojennej Polski

Dworzec Centralny to jeden z najbardziej rozpoznawalnych budynków powojennej Polski. Przez dziesięciolecia przewinęły się przez niego miliony pasażerów – zwykłych podróżnych, dyplomatów, premierów, artystów czy sportowców. Każdy, kto choć raz przyjechał do Warszawy pociągiem, zna jego charakterystyczne perony, halę główną i przejścia podziemne.

Wystawa pokaże zarówno monumentalne momenty w historii obiektu, jak i codzienne życie na dworcu. Archiwalne ujęcia przedstawiają m.in. nieistniejącą halę kasową, prowizoryczne pawilony, pierwsze elektroniczne tablice informacyjne czy sceny z budowy, widziane z perspektywy mieszkańców.

Od XIX-wiecznych koncepcji po nowoczesną konstrukcję lat 70.

Plansze wystawy przeprowadzą zwiedzających przez najważniejsze etapy powstawania Centralnego:

• pierwsze koncepcje z końca XIX wieku,

• projekt Czesława Przybylskiego i Andrzeja Pszenickiego z lat 30., przerwany przez pożar w 1939 roku i II wojnę światową,

• powojenny dworzec tymczasowy Warszawa Główna Osobowa,

• ideę budowy nowego głównego dworca po zakończeniu linii średnicowej,

• projekt autorstwa Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, ostatecznie zatwierdzony w latach 60.

Budowa Dworca Centralnego była jednym z priorytetów inwestycyjnych państwa na lata 1971–1975. W dokumentach technicznych, które zaprezentują Archiwa Państwowe, można znaleźć liczby oddające skalę projektu:
12,5 tys. ton stali, 100 tys. m³ betonu, 80 tys. m² szkła i 50 tys. m² kamienia.

Wystawa pokaże również decyzje o zakupie nowoczesnych rozwiązań z Zachodu – m.in. schodów ruchomych, automatycznych drzwi i elektronicznych zegarów.

5 grudnia 1975 – dzień, który zmienił Warszawę

Otwarcie Dworca Centralnego 5 grudnia 1975 roku było jednym z najważniejszych wydarzeń epoki. Wystawa przypomina relacje prasowe z przecinania wstęgi przez Edwarda Gierka, zdjęcia delegacji z Moskwy przybyłej na VII Zjazd PZPR, ale też codzienne ujęcia z pierwszych lat funkcjonowania dworca – zatłoczone perony, ruchliwe podziemia czy widok parkingu z lat 70.

„To żywy organizm miasta, nie martwy budynek” – podkreśla dr Adam Grzegorz Dąbrowski, kustosz wystawy. W materiałach znajdziemy również tzw. „archiwalne smaczki”: zdjęcia nieistniejących punktów informacji, kadrów z prowizorycznego dworca czy alternatywne projekty architektoniczne.

Oprowadzanie kuratorskie i rozszerzona wystawa online

W dniu otwarcia, 5 grudnia, odbędzie się oprowadzanie kuratorskie, podczas którego widzowie będą mogli poznać nieznane dotąd fakty i ciekawostki dotyczące dworca.

Dla osób, które chcą zobaczyć jeszcze więcej, przygotowano internetową wersję wystawy dostępną na stronie 100.pkp.pl. Pojawią się tam dodatkowe materiały: nieprezentowane fotografie, alternatywne projekty koncepcyjne i techniczne, a także unikatowe dokumenty związane z funkcjonowaniem dworca.

Archiwa Państwowe – strażnicy pamięci narodowej

Na zakończenie wystawa przypomina, czym zajmują się Archiwa Państwowe – instytucje odpowiedzialne za gromadzenie, przechowywanie i udostępnianie najważniejszych dokumentów historycznych. W ich zasobach znajdują się źródła o fundamentalnym znaczeniu dla historii Polski, m.in.:

• dokument Zbiluta z 1153 r.,

• dokumenty królów i książąt,

• oryginał Unii Lubelskiej z 1569 r.,

• Konstytucja 3 Maja,

• akta Ignacego Paderewskiego, Józefa Piłsudskiego czy Romana Dmowskiego,

• dokumentacja Biura Odbudowy Stolicy,

• setki tysięcy fotografii z Polski i świata.

fot. Archiwum Państwowe Źródlo: PAPMediaroom