Budynek ma niebawem zostać wpisany do rejestru zabytków. – Wpis do rejestru nie wyklucza jakichkolwiek inwestycji na tym terenie. Chodzi tylko o to, żeby odbywały się pod kontrolą konserwatora – informuje Jakub Lewicki, Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków.

• Modernizm – liczy się funkcjonalność

Modernizm, jako styl architektoniczny był odpowiedzią na rosnące wymagania mieszkańców dużych miast, w których rosło zapotrzebowanie na funkcjonalne, estetyczne i ekonomiczne obiekty. W praktyce oznaczało to rezygnację z budowy ciasnych izb w kamienicach, podwórek studni, grodzenia osiedli i parków, projektowania ciasnych uliczek pozbawionych kanalizacji na rzecz ulic z szerokimi chodnikami. Zaprzestano budowy chat w stylu wiejskim, a także domów w pobliżu fabryk. Każde nowe osiedle projektowano tak, aby pozostawić tam jak najwięcej zielonej przestrzeni.

Pierwsze osiedla w stylu modernistycznym w Polsce zaczęły budować warszawskie spółdzielnie mieszkaniowe (WSM czy TOR). Budynki przede wszystkim musiały sprawiać wrażenie solidności i trwałości. Przykładem stylu przedwojennej architektury modernizmu w Warszawie są okazałe wille na Starym Żoliborzu, Saskiej Kępie, Starym Mokotowie, a także budynek sejmu RP przy ul. Wiejskiej, budynek Muzeum Narodowego w Alejach Jerozolimskich czy tor wyścigów konnych Służewiec.

Największy rozkwit modernizmu w Polsce przypada jednak na połowę lat 50. XX w. Od tego czasu aż do końca lat 80. XX. modernizm stał się uregulowaną państwo wytyczną projektową dla nowych obiektów miejskich. W stylu modernistycznym zaprojektowana jest w Warszawie m.in. cała tzw. Ściana Wschodnia (Wars, Sawa, Sezam, Junior, Rotunda PKO, Kino „Relax”, Biurowiec „Uniwersal”) przy ul. Marszałkowskiej 100-122, Centralny Dom Towarowy (CDT), Dom Towarowy „Emilia” czy osiedle Za Żelazną Bramą.

• „Najnowocześniejszy dworzec w Europie”

W stylu modernistycznym zaprojektowana jest w Warszawie również cała linia średnicowa, której charakterystyczne formy przystanków widoczne są od Pragi po Wolę. Jej projektantami byli Arseniusz Romanowicz (1910-2008) i Piotr Szymaniak (1911-1967). Modernistyczne dworce w architekturze Warszawy wyróżniają się przede wszystkim falującymi, betonowymi dachami. Część z nich niestety została już przebudowana lub zmodernizowana. Największym z projektów na całej linii był Dworzec Centralny, których było wiele. Wszystkie autorstwa Romanowicza i Szymaniaka. Cechą charakterystyczną budynku dworca był dach w formie wiaty, pod którą mogli gromadzić się ludzie bez konieczności zamykania się w małej przestrzeni.

Huczne oddanie do użytku Dworca Centralnego zaplanowano na kilka dni przed VII Zjazdem Partii w 1975 r., tak by sam Leonid Breżniew mógł podziwiać najnowsze osiągnięcie polskiego budownictwa ochrzczonego „najnowocześniejszym dworcem w Europie”. W budowę Dworca Centralnego zaangażowana była ogromna rzesza robotników. W sytuacjach kryzysowych budowniczym miała nawet pomagać armia. Wszystkie potrzebne do budowy materiały i urządzenia elektroniczne sprowadzane były z zagranicy. Z całej Polski sprowadzany był marmur.

Okazały gmach Dworca Centralnego robił w tamtych czasach nie małe wrażenie. Przez pierwsze lata swego istnienia przyciągał tłumy turystów z całej Polski. Każdy chciał zobaczyć najnowocześniejsze ruchome schody czy windy z sterowane elektronicznymi przyciskami. Niestety, pośpiech związany z budową sprawił, że nikt nie umiał naprawić szybko psujących się urządzeń. W efekcie na początku XXI w. dworzec był w fatalnym stanie. Zamiast być chlubą Warszawy, zaczął być kojarzony wyłącznie z brudem, smrodem i żebrzącymi o pieniądze narkomanami.

• Relikt przeszłości czy powód do dumy?

Opłakany stan budynku Dworca Centralnego sprawił, że PKP Polskie Linie Kolejowe ogłosiły w 2010 r., iż obiekt docelowo ma zostać zrównany z ziemią. Ówczesny Minister Infrastruktury Cezary Grabarczyk obiecywał, że po 2020 r. w tym miejscu powstanie nowy przystanek Kolei Dużych Prędkości. Na szczęście w ramach przygotowań Polski do rozgrywek EURO 2012 władze Warszawy zdecydowały się na modernizację Dworca Centralnego, zachowując jego modernistyczną formę architektoniczną.

– Patrząc na dworzec dzisiaj, nie mogę nie być z niego dumny – pisze Kuba Wirus na blogu internetowym poświeconym historii architektury modernistycznej w Warszawie. – Jego forma nie jest gorsza od dokonań Eero Saarinena czy Alvara Aalto, którzy tworzyli przecież w niekomunistycznej rzeczywistości. Mało jest miast w Europie, w których kolej dalekobieżna dojeżdża do samego serca miasta podziemnymi tunelami. Jest to ogromny komfort dla podróżujących i bardzo dobre rozwiązanie pod względem komunikacyjnym – dodaje.

• Modernizacja linii średnicowej

Linia średnicowa łącząca Warszawę Wschodnią z Warszawą Zachodnią jest obecnie najbardziej obciążoną i uczęszczaną trasą kolejową w Polsce. W centrum Warszawy linia średnicowa biegnie dwoma równoległymi tunelami. W celu zwiększenia przepustowości trasy Kolejarze zamierzają w kolejnym etapie modernizacji przebudować most średnicowy na Wiśle, wiadukty kolejowe, przystanki kolei podmiejskiej Powiśle, Śródmieście i Ochota oraz przebudować tory na dworcu Warszawa Centralna. Modernizacja ma się rozpocząć w 2020 r. Jej zakończenie przewidziane jest na koniec 2013 r. Prace pochłoną ponad miliard zł, czego 75 proc. zostanie dofinansowane ze środków Unii Europejskiej.

W ciągu kilku najbliższych miesięcy mamy poznać warianty przebudowy i propozycje przebiegu samych prac. Przygotowania już trwają. Trwa remont linii obwodowej (trasa przez Warszawę Gdańską). Kończą się prace koncepcyjne dotyczące Warszawy Zachodniej i Warszawy Głównej. Ta ostatnia stacja ma zostać przywrócona do ruchu. W trakcie zamknięcia linii średnicowej w centrum stolicy (na stałe lub czasowo), ruch dalekobieżny ma przejąć Warszawa Główna i Warszawa Gdańska.

Anna Przerwa