Nowy rok szkolny wystartował miesiąc temu. Zarówno uczniowie, jak i nauczyciele wdrażają się powoli w edukacyjną rzeczywistość. Dla wielu z nich to pierwsze chwile na szkolnych korytarzach. Aby poczuć się pewniej powinni poznać swoje prawa. O tym, gdzie szukać wsparcia rozmawialiśmy z Damianem Jaworkiem – Warszawskim Rzecznikiem Praw Uczniowskich.

Jak wygląda dzień pracy Rzecznika? Czy można w tym wypadku mówić o typowym dniu?

Trudno mi powiedzieć, że istnieje coś takiego jak typowy dzień. Na początku roku zawsze odnotowuję większe zainteresowanie tematem praw uczniowskich ze strony rodziców i szkół. Wtedy mam też więcej spotkań z uczniami i uczennicami, ale również otrzymuje więcej telefonów i pytań. Moja praca polega z jednej strony na wspieraniu merytorycznym osób, które zgłaszają się do mnie z różnymi sprawami, a z drugiej – na upowszechnianiu praw uczniowskich i edukowaniu w tym zakresie. A to dzieje się głównie w trakcie bezpośrednich spotkań, konferencji czy warsztatów. Dlatego każdy dzień jest inny. Niektóre są bardziej dynamiczne, kiedy jestem w kilku miejscach jednego dnia, inne mniej, kiedy zajmuje się wewnętrznymi sprawami w Biurze czy planowaniem działań

Z jakimi problemami uczniowie bądź nauczyciele zwracają się do Pana?

Jak pokazują dane z poprzednich lat mojej działalności, najczęstsze sprawy dotyczą szeroko pojętego systemu oceniania. Chodzi o niesprawiedliwe oceniania niezgodne z prawem oświatowym albo statutem szkoły, np. ocena z przedmiotu wpływająca na ocenę zachowania i na odwrót, niejasne zasady poprawy sprawdzianów czy klasyfikacji. Dość dużo spraw dotyczy dyskryminacji ze względu na różne cechy: stan zdrowia, narodowość czy pozycję w szkole. Sporo zgłoszeń wiąże się ze zróżnicowanymi potrzebami edukacyjnymi uczniów z orzeczeniami lub opiniami z poradni psychologiczno-pedagogicznej

Czy pojawiają się w ostatnim czasie nowe tematy zgłoszeń?

Zauważyłem, że w ostatnim roku pojawiały się częściej tematy dotyczące ochrony prywatności, co się wiąże z wprowadzeniem Standardów Ochrony Małoletnich w szkołach. Widzę również wzrost liczby zgłoszeń na temat demokracji szkolnej i partycypacji młodzieży, np. wyboru szkolnych rzeczników praw uczniowskich, co mnie bardzo cieszy.

Jak często sprawy wymagają interwencji w samej szkole? Czy są zgłoszenia, na które wystarczy odpowiedź mailowa?

Kieruję się zasadą stopniowania działań, to znaczy - podejmuję kolejne kroki, jeżeli poprzednie okazują się niewystarczające i nie doprowadziły do wyjaśnienia sprawy. W większości przepadków zachęcam zgłaszających do samodzielnego rozwiązania sprawy, oczywiście przy moim wsparciu merytorycznym, np. proponuję rzeczowe argumenty, które można użyć w rozmowie ze szkołą. Dlaczego w społeczności szkolnej uczniowie i uczennice oraz rodzice w pierwszej kolejności powinni szukać rozwiązania danego problemu? Bo mogą poczuć większą sprawczość, gdy samodzielnie stawiają czoła wyzwaniu w szkole. Takie sytuacje mogą też pomóc w budowaniu dialogu, wzajemnego zaufania i zrozumienia. Natomiast jeśli nie uda rozwiązać się problemu, zwykle umawiam się na wizytę w szkole. Wysłuchuję wtedy drugiej strony i staram się - wspólnie ze ekspertami - poszukać rozwiązań, które pomogą zadbać o prawa młodych ludzi. Moją rolą jest przede wszystkim wsparcie w organizacji pomocy dla uczniów i uczennic, ale też kadry nauczycielskiej, np. w Warszawskim Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych i Szkoleń (WCIES), które oferuje różne konsultacje i szkolenia dla pedagogów.

Jakie są kampanie i działania, które mogą być wsparciem dla szkół?

W ostatnim czasie duży akcent położyliśmy w Biurze Edukacji na powoływanie i wspieranie Szkolnych Rzeczników – czyli osób, które w szkole w pierwszej kolejności dbają o prawa młodych osób. Efekty naszych działań dają powody do satysfakcji. Do tej pory 63% stołecznych placówek powołało Szkolnych Rzeczników. Takie dane świadczą o tym, że coraz więcej społeczności szkolnych ma świadomość praw uczniowskich i dbania o dobrostan dzieci i młodzieży. Temat ten staje się standardem w warszawskich placówkach. W tym roku planuję organizować kolejne spotkania sieciująco-merytoryczne dla Szkolnych Rzeczników. A WCIES organizuje kolejny kurs “Mediacje w szkole”. Oczywiście dalej działamy z uczniami i dla uczniów. W Biurze Edukacji przygotowujemy już szóstą edycję Szkolnej Wyprawy – Warszawskiej Debaty o Prawach Uczniowskich dla samorządów uczniowskich. Temat, który chcemy przedyskutować podczas najbliższego wydarzenia to właśnie mediacje jako sposób na rozwiązywania konfliktów w szkole. Oprócz tego, spotkania z samorządami uczniowskimi i zajęcia o prawach uczniowskich stopniowo wypełniają mój kalendarz. W Urzędzie m.st. Warszawy przygotowujemy też różne działania wokół przedmiotu edukacja obywatelska – projekty edukacyjne, warsztaty, publikacje. Będzie się działo.

Czy możliwe jest zgłoszenie problemu anonimowo?

Wszystkie sprawy, które do mnie trafiają są poufne. Oznacza to, że bez upoważnienia danej osoby nie mam prawa przekazać jej danych do innych instytucji. Szkoła nie może również rozmawiać o osobistych sprawach uczniów, bez zgody ich rodziców. Czasami spływają do mnie anonimowe pytania o prawa uczniowskie. Odpowiadam merytorycznie na takie wiadomości. Jednocześnie przekazuję, że mogę zaangażować się bezpośrednio w sprawę, jeśli otrzymam dane zgłaszającego. Chodzi o to, żebym mógł być w kontakcie z tą osobą i sprawnie procedował zgłoszenie. Bez tego bardzo trudno skutecznie zająć się problemem i współpracować z różnymi instytucjami. Myślę, że to też jest uczenie pewnej odpowiedzialności i zaufania do instytucji publicznych. Natomiast, jeżeli zgłosi się na mój dyżur osoba niepełnoletnia, zapraszam ją na spotkanie z rodzicem lub opiekunem prawnym.

Czy uczniowie mogą zgłaszać się do Rzecznika ze sprawami, które nie dotyczą stricte praw uczniowskich?

 Większość spraw, które dotyczy sytuacji uczniów i uczennic, wiąże się z ich prawami. Pamiętajmy, że prawa uczniowskie to prawa człowieka w szkole. Jeśli pogarsza się samopoczucie uczniów i uczennic, to moją rolą i rolą szkoły jest pomóc młodym ludziom, żeby ponownie dobrze czuli się wśród rówieśników i nauczycieli. Bo szkoła ma dbać o zdrowie uczniów nie tylko w kwestii fizycznej, lecz również w kontekście psychicznym. Dlatego każda stołeczna placówka zapewnia opiekę psychologiczną, w Warszawie działa aż 28 poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym 4 specjalistyczne, czy program wsparcia Szkoła dobrostanu psychicznego. Oczywiście pojawiają się również sytuacje, które wykraczają poza moje kompetencje – dostaję sporo zgłoszeń spoza Warszawy albo ze szkół niepublicznych, niektóre sprawy dotyczą rekrutacji do szkoły czy wyboru konkretnych nauczycieli do prowadzenia lekcji, co jest kompetencją dyrektora szkoły. Osoby, które je zgłaszają, zwykle czują się bezradne i potrzebują wsparcia w trudnych sytuacjach, w jakich się znalazły. Dlatego nie zostawiam ich bez porady. Informuję, do kogo w szkole mogą udać się ze swoją sprawą albo rekomenduję zwrócenie się do lokalnego kuratorium oświaty.

W jaki sposób uczniowie mogą się do pana zgłosić?

Przede wszystkim polecam kontakt mailowy: rzecznikRPU@eduwarszawa.pl. Zapraszam również do pisania na Facebooku i Instagramie Warszawskiego Rzecznika. Można też dzwonić, zwłaszcza jeśli sytuacja jest pilna bądź ktoś chce coś szybko przedyskutować: 22 44 33 554. Prowadzę również dyżury w każdy czwartek od godziny 16:00 we WCIES, ul. Stara 4. Proszę jednak o wcześniejsze zapisy. Oczywiście w razie potrzeby jestem otwarty na spotkania w różnym terminie. W Urzędzie wychodzimy frontem do warszawiaków i warszawianek.