Jutro - 19 maja w Teatrze Polskim im. Arnolda Szyfmana w Warszawie, odbędzie się premiera „Małego Księcia”, autorstwa francuskiego pilota, pisarza i poety, Antoine’a de Saint-Exupéry’ego. Dojrzała (wydana w 1943 roku w Nowym Jorku), wciąż aktualna, niebanalna i przejmująca powiastka filozoficzna, na nowo zabierze Nas – dorosłych tam, gdzie już dawno nie byliśmy. A dzieciom pomoże uwierzyć, że oswajanie jest lepsze niż samotność przed komputerem, i że dorośli też kiedyś byli mali

Szkolna lektura, która dla niektórych stała się „bagażem podręcznym” także po opuszczeniu klasy, powraca na teatralne deski. Tym razem odpowiedzialnym za jej adaptację, odczarowywanie czy zdejmowanie kolejnych warstw palimpsestu jest Konrad Dworakowski. Twórca szeregu przedstawień teatralnych, absolwent i wykładowca białostockiego Wydziału Sztuki Lalkarskiej Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza, opowiada Nam o tropach zawartych w powiastce; perspektywach, które wydały mu się w niej szczególnie istotne, symbolice i znaczeniach, które odkrywamy z wiekiem, nabywając doświadczeń, wiedzy i kompetencji w byciu dorosłymi.

Odkąd zmagamy się z ludzkimi relacjami, odkąd zmagamy się ze światem - miłość, przyjaźń, śmierć i władza są istotnymi tematami.

Ta książka ciągle działa i jest spotkaniem pokoleń, bo głównym bohaterem, wbrew pozorom, nie jest tylko Mały Książę. Może czasem nawet bardziej, narratorem opowieści jest Pilot. Z naszej perspektywy, to są dwie równocześnie toczące się opowieści, gdzie mamy optykę dziecka i optykę dorosłego. Exupéry daje nam szansę skonfrontowania tych światów.

Zależy nam żeby tworzyć spektakl do wspólnego namysłu, do wspólnego filozofowania, ale przede wszystkim do zadania podstawowych pytań – o to, w jakim świecie żyjemy?

Ponieważ i dziecko, i dorosły te same pojęcia rozstrzygają na poziomie swojej wrażliwości, swoich możliwości, percepcji i doświadczeń; mamy tu dwa spojrzenia, co pozwala dorosłemu prościej i uczciwiej spojrzeć na pewne sprawy, bo dziecko wnosi wrażliwość i uczciwość w spoglądaniu na świat. Natomiast dziecku pozwala w jakiś sposób skonfrontować się ze światem, nie tylko tym, jaki mu zostawiamy jako dorośli, ale też zrozumieć, że jest on zawiły. Chodzi o to, aby to dziecięce spojrzenie ocalić.

Mały Książę pojawia się trochę jak zbawca. Przeżywa świat trochę na wzór chrystusowy, jest figurą, nie jest dzieckiem. Jest dzieckiem wewnętrznym, które trzeba poznać po to, żeby się ze sobą w jakiś sposób rozprawić. To jest figura, nie bohater z krwi i kości. To jest ktoś, kto ma zadanie, więc jego los jest na starcie zamknięty. W pewnym momencie odejdzie, jak nasze wewnętrzne dziecko. 

Figura Chrystusa jako figura kulturowa

Reżyser zapytany o odniesienia religijne, nie tylko biblijne, konstatuje:

Nie chciałbym aby spektakl był rozumiany jako skonstruowany w przestrzeni religijnej. Figura Chrystusa jest figurą kulturową, przez którą chcąc, czy nie chcąc, i tak w jakiś sposób świat oglądamy.

To jest spektakl, który też się toczy trochę w takiej buddyjskiej atmosferze. Ona wymaga refleksji, ciszy, skupienia. Być może wyłączenia niektórych aspektów życia, po to żeby w ogóle na wszystko ze spokojem spojrzeć. Nie zawsze czerpiemy to z tradycji, z kultur, z religii, a jednak ten wątek filozoficzny zawsze gdzieś jest w niej zawarty.

Generalnie nasza kultura rzadko spogląda do środka, rzadko skupia się na życiu wewnętrznym. Dosyć szybko reaguje na pewne zdarzenia, zjawiska, co jest naturalne. Równowagą dla takiego rozumowania, jest to, co próbujemy tutaj uzyskać, to znaczy uzyskać taki teatr, który dzieje się trochę na scenie, a trochę w głowie widza.

W każdym dorosłym jest odrobina dziecka

Mały Książę, niczym Sokrates, który wydobywa to, co w Nas drzemie. Spektakl dla dzieci, czy jednak bardziej dla dorosłych? Wewnętrzne dziecko – szansa na lepsze poznanie siebie, czy pułapka i ucieczka od dorosłości?

Po lekturze też mam wrażenie, że to jest może bardziej dla dorosłych. Natomiast to, co próbujemy uzyskać, to żeby „wewnętrzne dziecko” przestało być modnym, komercyjnym zabiegiem; coaching’owym ruchem. Tylko żeby myśleć o nim, jako o pewnym idiomie, który jest powrotem do samego siebie.

Pilot wraca trochę do swojego pokoju dzieciństwa, do uczciwej i znaczącej dla niego perspektywy, o której zapomina jako dorosły. Konfrontuje się ze swoim dorosłym światem za sprawą Księcia. Być może Książę jest jak Sokrates, chociaż też wchodzi w formułę terapeutyczną. Prowokuje Pilota do wydobycia prawdy na temat samego siebie.

Spojrzenie na siebie poprzez dziecko, jakim się było jest niezwykle istotne.

„W maleńkiej Róży kochał się…”* – Kim jest Róża?

Humorzasta, egotyczna, fascynująca. Jak „broni” się jej postać w dobie feminizmu i odczarowywania figury kobiecej; czy przestała być „kwiatkiem do” ?

Postać Róży napisana ileś lat temu, w innym kontekście, obciążona doświadczeniem osobistym Exupéry’ego z kobietami, jest jakimś punktem widzenia, który o ile uruchamia niektóre tematy, o tyle pokazuje ją na poziomie powierzchownego, pierwszego czytania, jako bohaterkę, która komplikuje życie Małego Księcia i Pilota.

Zależy nam żeby spojrzeć na nią równie wrażliwie jak na nich. Nie jesteśmy w stanie wyobrazić sobie okoliczności, które ją konstruują. I nie jesteśmy w stanie sobie wyobrazić tego, jak jej wrażliwość może być dla niej samej trudna. Bez kontekstu genderowego, każdemu się należy empatyczne traktowanie.

Jeżeli chcemy obronić Pilota, to musimy w tym wszystkim obronić Różę, bo to się należy każdemu; po prostu.

„Mały Książę” Antoine de Saint – Exupéry; Teatr Polski im. Arnolda Szyfmana w Warszawie. Adaptacja i reżyseria: Konrad Dworakowski. Obsada: Michał Kurek, Dorota Landowska/Katarzyna Strączek, Dominik Łoś, Tomasz Błasiak/Wojciech Czerwiński, Krzysztof Kwiatkowski, Krystian Modzelewski.

Premiera 19 maja 2023 r.

* „Mały Książę”, słowa piosenki autorstwa Krzysztofa Dzikowskiego.

fot. Katarzyna Kałaska