Pierwszą próbę wysadzenia w powietrze najbardziej ikonicznego miejsca przedwojennej Warszawy niemieckie oddziały podjęły 27 grudnia 1944 roku.

Dwa dni później dokończyły haniebnego dzieła. Metodyczne wyburzanie tego, co pozostało z najważniejszych zabudowań stolicy, trwało od października 1944 do 16 stycznia 1945 roku. W ten sposób realizowano zbrodniczy rozkaz Heinricha Himmlera: „To miasto ma całkowicie zniknąć z powierzchni ziemi (...), kamień na kamieniu nie powinien pozostać”.

Zburzenie Warszawy po Powstaniu nie wynikało z jakichkolwiek konieczności militarnych, ale z chęci zniszczenia polskiego dziedzictwa kulturalnego i historycznego. Wybitny znawca historii polskiej architektury, prof. Jan Zachwatowicz, podkreślał tuż po wojnie: „Najbardziej gruntownym zniszczeniom uległy urządzenia techniczne, przemysłowe [...] w tej samej kategorii również obiekty zabytkowe: zamki, pałace, kościoły, pomniki. Czym tłumaczyć to szczególne natężenie niszczycielskiej pasji niemieckich zbrodniarzy w stosunku do sędziwych zabytków? Odpowiedź znajdziemy w haśle przez nich samych głoszonym: „Naród żyje tak długo, jak długo żyją jego dzieła kultury””.

78 lat czekała Warszawa na decyzję od odbudowie swego ścisłego centrum – zachodniej pierzei placu Marszałka Józefa Piłsudskiego, czyli Pałacu Saskiego, Pałacu Bruhla i trzech kamienic przy ul. Królewskiej. W ciągu pierwszego roku działalności spółka Pałac Saski, która realizuje tę inwestycję, przygotowała założenia konkursu architektonicznego. To, jakie wymogi mają spełniać odbudowywane gmachy, określone zostały w trakcie wielomiesięcznych prac zespołu, skupiającego przedstawicieli kilku instytucji. Poza Kancelarią Senatu i Mazowieckim Urzędem Wojewódzkim, które znajdą tam swe siedziby, są to instytucje kultury, które wspólnie przygotują ekspozycję, atrakcyjnie prezentującą polską historię i kulturę: Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Historii Polski, Zachęta-Narodowa Galeria Sztuki, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina i Biuro „Niepodległa”. 

- Jestem przekonany, że tak skomplikowaną inwestycję można zrealizować jedynie wtedy, kiedy uczyni się ją projektem, jednoczącym ludzi i środowiska – podkreśla Kowalski. – Dlatego zapraszamy do współpracy najlepszych specjalistów z każdej dziedziny, w których działamy, kierując się jedynie kryterium profesjonalizmu i jak najwyższej jakości odbudowy. To, co robimy nie jest realizacją naszego kaprysu, nie ma też barw partyjnych. Odbudowa gmachów, które są ważną częścią naszego dziedzictwa, przywrócenie Polsce tętniącego życiem centrum stolicy – to spłacenie długu. Winni jesteśmy go nie tylko pokoleniom minionym, ale też naszym dzieciom, wnukom i prawnukom – dodaje prezes spółki Pałac Saski.

Konkurs architektoniczny ogłoszony będzie na początku 2023 roku, a jesienią poznamy zwycięską pracownię. Po zakończeniu prac nad projektem, wybrany zostanie wykonawca robót budowlanych, który wejdzie na plac budowy z początkiem 2025 roku. W międzyczasie spółka kontynuować będzie prace archeologiczne i konserwatorskie na terenie realizowanej inwestycji.

- Naszym celem jest nie tylko odbudowanie murów, ale też odtworzenie ducha tego miejsca – mówi prezes spółki, Jan Edmund Kowalski – Jesteśmy świadomi wyjątkowości miejsca, w jakim prowadzimy inwestycję i z jak największą dbałością podchodzimy do każdego jej aspektu. W ostatnich miesiącach nawiązaliśmy m.in. współpracę z siedmioma polskimi uczelniami artystycznymi. Chcemy, by to właśnie artyści, z użyciem odpowiednich materiałów i tradycyjnych technik zajęli się odtworzeniem licznych rzeźb, które przez stulecia zdobiły Pałac Bruhla”. To tylko jedno ze środowisk, angażujących się w odbudowę zachodniej pierzei placu Piłsudskiego. W sprawie gospodarki zielenią Spółka np. współpracuje ze Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego oraz licznymi organizacjami, zrzeszającymi dendrologów i arborystów.  Operatorem konkursu architektonicznego będzie zaś Stowarzyszenie Architektów Polskich SARP – dodaje Jan Edmund Kowalski.

Fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe