Kryzys w państwowym ośrodku zajmującym się sztuczną inteligencją, protesty w sprawie zwolnień w Muzeum Historii Polski oraz rządowe ataki na Akademię Kopernikańską (AK) i próba likwidacji tej instytucji – to tylko niektóre z ostatnich działań rządu, które eksperci wprost nazywają atakiem na polską naukę. To nie tylko problem AK, ale jak się wydaje może on dotyczyć wielu instytucji naukowo-badawczych

„Polska nauka tonie” – taki wpis pojawił się na oficjalnym profilu Polskiej Akademii Nauk i wydaje się, że stał się obrazem tego, jaka obecnie panuje atmosfera wokół ministerialnego zarządzania polskimi badaniami i inicjatywami naukowymi.

Warto prześledzić ostatnie doniesienia o polskiej nauce. Wiele razy można natknąć się na wiadomości o ograniczaniu finansowania. Wśród ostatnich newsów znajduje się m.in. likwidacja finansowania dla takich projektów, jak polskie badania oceanograficzne, polski statek badawczy „Oceania”, IDEA z NCBR czy Instytut Jądrowy w Świerku. Kolejnym przykładem jest próba likwidacji przez obecne władze Akademii Kopernikańskiej oraz Szkoły Głównej Mikołaja Kopernika.

Przyjrzeliśmy się zarzutom ministerstwa wobec Akademii Kopernikańskiej i temu jak faktycznie wygląda sytuacja. Ministerstwo, jako główny powód do likwidacji wymienia „nieefektywność”. Jak to się ma do rzeczywistości? Akademia rozpoczęła działalność 1 września 2022 roku. Od tego czasu utworzyła od podstaw Szkołę Główną Mikołaja Kopernika, która rozpoczęła kształcenie dla ponad 60 osób w szkołach doktorskich. W 2023 Akademia Kopernikańska zorganizowała Pierwszy Światowy Kongres Kopernikański – duże wydarzenie naukowe, które ściągnęło kilkuset gości zagranicznych, w tym 5 noblistów. Wraz ze Szkołą Główną Mikołaja Kopernika Akademia zorganizowała kongresy naukowe „Futurist of the Year” oraz „Kongres Naukowy AI&EDU” poświęcony Sztucznej Inteligencji. Akademia Kopernikańska prężnie działa również za granicą w promocji dorobku Mikołaja Kopernika i polskiej nauki. Działania promujące Akademia prowadzi m. in. we Włoszech (Padwa, Ferrara, Rzym), w Brukseli, Grecji (Ateny, Saloniki).

- Te nieprawdziwe stwierdzenia przyczyniają się do agresywnej, niesprawiedliwej nagonki medialnej na Akademię Kopernikańską. Należy zauważyć i podkreślić, że inicjatorem tej nagonki jest Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, które poprzez nierzetelne przedstawianie faktycznego funkcjonowania Akademii wprowadza w błąd opinię publiczną – napisał sekretarz Akademii profesor Krzysztof Górski.

Obecny Rząd ocenił, że działania Akademii są nieefektywne i pokrywają się niejednokrotnie z działaniami innych instytucji. - W odniesieniu do Akademii należy zauważyć, że zadania przypisane jej w ustawie w znacznej mierze powielają zadania podmiotów, które działały na rzecz systemu szkolnictwa wyższego i nauki już przed jej utworzeniem. Przede wszystkim dotyczy to działalności w zakresie realizacji polityki stypendialno-grantowej, tj. przyznawania Stypendiów Kopernikańskich oraz Grantów Mikołaja Kopernika (art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy). Polityki tego typu są realizowane przez inne instytucje, takie jak Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz Narodowa Agencja Wymiany Akademickiej, które podobnie jak Akademia podlegają nadzorowi ministra właściwego do spraw szkolnictwa wyższego i nauki. Umożliwienie Akademii prowadzenia działań o charakterze stypendialnym i grantowym nie daje pożądanych efektów. Na tym tle należy zauważyć, że polityka Akademii w zakresie przyznawania grantów nie wyróżnia się innowacyjnością czy skoncentrowaniem na wyjątkowo ważnej – z puntu widzenia państwa – agendzie badawczej -podkreśla ministerstwo.
 

Do zarzutów dotyczących grantów przyznawanych przez Akademię Kopernikańską odniósł się prof. Krzysztof Górski - Jesteśmy gotowi skonfrontować jakość zrealizowanych przez nas w latach 2022 – 2024 przedsięwzięć i ich kosztów z dowolną ilością imprez finansowych w tym okresie czasu sowicie z budżetu państwa, w tym także w ostatnim okresie przez Pana ministra Wieczorka. W szczególności chętnie porównamy ilu laureatów Nagrody Nobla uczestniczyło (nawet, powiedzmy, w okresie minionych 20 lat) w polskim życiu naukowym z taką intensywnością, jak w naszym przypadku – pisze profesor.

Co dalej z Akademią Kopernikańską? Niektórzy z naukowców stawiają tezę, że rząd i ministerstwo nie do końca wierzą w powodzenie planu likwidacji uczelni, dlatego przyjęli inną taktykę.

- Próbują zagłodzić polską naukę, czego najlepszym przykładem jest działanie wobec Akademii Kopernikańskiej. Będą odbierać kolejne fundusze. Tak można zniszczyć każdą, najbardziej pożyteczną inicjatywę – mówi nam jeden z polskich naukowców.

Sprawdziliśmy. Rzeczywiście ministerstwo działa w ten sposób. W lutym tego roku odebrało Akademii Kopernikańskiej cały fundusz celowy na rok 2024. To uniemożliwia wiele działań Akademii, zwłaszcza tych zagranicznych.

- Mam nadzieję, że przyjdzie opamiętanie. Że rząd przestanie niszczyć polską naukę. Te działania już teraz przyniosły wiele szkody i postawiły Polskę w fatalnym świetle w oczach zagranicznych partnerów naukowych – kwituje profesor Górski.

Jakie cele stawiała przed sobą Akademia Kopernikańska?

W trakcie Pierwszego Światowego Kongresu Kopernikańskiego zorganizowanego z okazji 550 rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika w Toruniu w 2023 roku brytyjski astronom i wykładowca Uniwersytetu w Dublinie prezentując błędne teorie XVI wieku, które rewolucyjnie skorygował Kopernik w swoim modelu heliocentrycznym, wypunktował 4 jasne i najważniejsze, jego zdaniem, zadania Akademii Kopernikańskiej. Profesor Michael Perryman, wskazał, że docelowa platforma współpracy 100 międzynarodowych naukowców dziedzin kopernikańskich powinna urzeczywistnić następujące cele:

- Pierwszy to popularyzacja nauki wśród szerokiej publiczności nacelowana na społeczność międzynarodową. Uczony pracujący na zaawansowanym poziomie musi efektywnie komunikować swoje przemyślenia - zwłaszcza szerokiej społeczności. Rola Akademii będzie polegała wiec na utrzymaniu ogólnej społeczności w kontakcie z najaktualniejszą wiedzą naukową.

Ponieważ tempo rozwoju astronomii rośnie z roku na rok i mam wrażenie że prawie przyspiesza, to przekaz dla przyszłych pokoleń powinien dotyczyć nieograniczonej skali dla nowych odkryć i wspaniałych możliwości dla naukowców, badaczy i ekspertów do spraw komunikacji.

- Drugim zadaniem Akademii będzie więc, zdaniem profesora, popularyzacja ścieżek badawczych i stymulacja młodzieży do podejmowania badań naukowych.

- Trzecie zadanie Akademii - to międzynarodowa współpraca badawcza oparta na bardzo ostrożnych przemyśleniach i sprawnym zarządzaniu.

- Czwarte zadanie, to budowanie właściwego rozumienia związku pomiędzy fundamentalną nauką a wzrostem ekonomicznym, a nie poprzestawanie tylko w ogólnym przekonaniu, nawet pośród naukowców, o ważności nauki i jej wpływie na życie kulturowe. W kontekście tego zadania Akademia Kopernikańska, promując badania i odkrycia w dziedzinach kopernikańskich, powinna aspirować do osiągnięcia zdolności wspierania wzrostu gospodarczego Polski, oraz wspomagać wszelka współpracę międzynarodową polskich ośrodków akademickich i badawczych z centrami naukowymi na całym świecie.