Wczoraj minęło 18 lat od wpisu do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego Pałacu Kultury i Nauki. W tym roku PKiN będzie również obchodził 70 rocznicę urodzin, 22 lipca 1955 roku został oddany do użytku po zaledwie 3 latach budowy. Stanowi jeden z najbardziej rozpoznawalnych i rozpalających emocje gmachów Warszawy.

Jak przypomina Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków Pałac Kultury i Nauki – wraz ze stałym wyposażeniem i wystrojem architektonicznym – położony przy w Warszawie przy pl. Defilad 1 został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego pod nr A-736, decyzją nr 103/2007 z dnia 2 lutego 2007 roku. Zarówno ze względu na skalę obiektu, centralne położenie, jak również polityczny kontekst powstania procedurze wpisu do rejestru zabytków towarzyszyła ożywiona dyskusja oraz liczne głosy polemiczne.

Pałac Kultury i Nauki był budowany jako socjalistyczny „drapacz chmur”. Zgodnie z założeniem, jego realizacja miała być socjalistyczna w treści oraz narodowa w formie, stąd prace projektowe poprzedził objazd naukowy po Polsce, którego celem było rozpoznanie charakterystycznych elementów lokalnego dziedzictwa architektonicznego. Pełnomocnikiem rządu polskiego do spraw budowy Pałacu był naczelny architekt Warszawy i szef Biura Odbudowy Stolicy Józef Sigalin.

Zasadniczym elementem bryły budynku jest centralna wieża z czterema niższymi aneksami narożnymi, zwieńczona iglicą, usytuowana na rozległej podstawie o czterech narożnych skrzydłach. Uzupełnienie kompleksu stanowi półkoliście zamknięta bryła Sali Kongresowej, zlokalizowana po stronie zachodniej. Budynek posadowiono na płycie żelbetowej, trzon obiektu tworzy stalowa konstrukcja, stropy zostały wykonane z prefabrykowanych płyt żelbetowych. Elewacje oblicowano okładziną ceramiczną oraz urozmaiconym, klasycznym detalem architektonicznym i alegorycznymi postaciami, symbolizującymi cnoty marksizmu-leninizmu. Istotny element dekoracji architektonicznej elewacji stanowią attykowe zwieńczenia głównych części budynku, nawiązujące do renesansowych attyk lubelskich. Uzupełnieniem koncepcji obiektu było starannie zaaranżowane otoczenie, urozmaicone takimi elementami jak pomniki Kopernika i Mickiewicza autorstwa polskich artystów Stanisława Horno-Popławskiego oraz Ludwiki Nitschowej, fontanny z motywem delfinów, obeliski stylizowane na egipskie, latarnie-kandelabry, murki oporowe, klomby, rozległe tarasy oraz plac zebrań od strony wschodniej wraz z wolnostojącą mównicą.
 

Wnętrza budynku zdobi niezwykłe bogactwo form, materiałów oraz rzemiosła. Poszczególne części gmachu zostały zróżnicowane rozwiązaniami stylistycznymi, materiałowymi oraz estetycznymi. Do wystroju pomieszczeń użyto posadzek z m.in. granitu i marmuru, parkietów taflowych ze szlachetnych gatunków drewna. Dekorację ścian stanowią boazerie, okładziny kamienne, stiuki, malowidła ścienne, płaskorzeźby. Komunikację zapewniają szybkobieżne windy oraz kilkanaście klatek schodowych o zróżnicowanych formach, z balustradami z kamienia, stali i drewna. W całym budynku znajduje się indywidualnie projektowane oświetlenie wykonane z użyciem ręcznie formowanego szkła, kryształu, porcelany, mosiądzu, brązu, kutej stali. Stropy urozmaicono starannie wykonanymi belkowaniami, kasetonami, sztukateriami i fasetami. Uzupełnieniem wystroju budynku jest bogaty zestaw mebli użytkowych zaprojektowanych specjalnie na potrzeby gmachu i znajdujących się w jego wnętrzu instytucji oraz zróżnicowane formy stolarki drzwiowej oprawnej w architektoniczne portale oraz opaski. Strukturę przestrzenną budynku urozmaicają takie elementy jak galerie, westybule, balkony, kolumnady, zróżnicowane konstrukcje reprezentacyjnych klatek schodowych. W budynku zachowały się również przykłady pierwotnych rozwiązań technicznych, takich jak np. oryginalna instalacja wentylacyjna i grzewcza.

Po latach kontrowersji i dyskusji wokół budynku, który był „darem bratniego narodu” czy „symbolem ideologii komunistycznej operującej w architekturze i sztuce estetyką socrealizmu”, ostatnia dekada przyniosła uspokojenie emocji. Ochrona konserwatorska, nowe pokolenia oraz powstająca zabudowa wokół, wyciszyły dyskusję wokół Pałacu – jest on już stałą częścią panoramy miasta, stał się symbolem stolicy i wrósł w jego tkankę urbanistyczną.

Wysoka jakość wykonania, bogactwo użytych elementów zdobniczych i wykończeniowych oraz walory użytkowe sytuują go w czołówce najcenniejszych dzieł architektury lat 50. XX w. tej części Europy. I tym samym Pałac Kultury i Nauki spełnia wszystkie przesłanki, które uzasadniają jego wpis do rejestru zabytków.

Pałac nieustannie pozostaje kulturalnym centrum Warszawy. Znajdujące się w nim 4 teatry, 2 muzea, Pałac Młodzieży, kino, a także liczne wystawy i koncerty przyciągają tłumy turystów i mieszkańców stolicy. Taras Widokowy to stały punkt wycieczek, a nadchodzące otwarcie Placu Centralnego oraz coraz bardziej przyjazna i wygodna przestrzeń wokół budynku, tworzona w ramach projektu Nowego Centrum Warszawy, zapowiada kolejną dekadę pełną ciekawych wydarzeń kulturalnych dla Pałacu i mieszkańców miasta.

Źródło: Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków

Fot. pixabay